Baldarch STAD – “Habemus rem publicam!” Met die gevleugelde woorden verscheen Antwerps burgemeester Bart De Wever vanochtend stipt om half negen op het balkon van het zogenaamde schoon verdiep in aanwezigheid van het voltallige schepencollege en enkele leden van de pers. In dezelfde adem verklaarde de Vlaamsgezinde politicus de formele afscheiding van de Belgische staat “met onmiddellijke en onomkeerbare ingang”. Hoewel De Wever een grotendeels lege Grote Markt toesprak – hoogstens bevolkt door een handvol verdwaasde cafégangers en Aziatische toeristen – duurde het niet lang voor een nieuwsgierige menigte het plein vulde en stomverbaasd het tafereel aanschouwde. Het nieuws verspreidde zich vrijwel meteen als een lopend vuurtje via sociale media en binnen het uur zorgde de chaos voor ongeziene verkeersproblemen op de Antwerpse ring.
Wellicht hadden de ongeveer 517.000 Antwerpenaren zich deze Vlaamse feestdag enigermate anders voorgesteld. “Ik wist niet wat ik hoorde,” vertelde Gonda M. (53) uit Merksem aan onze reporter ter plaatse. “Ik was net mijn kleinkinderen gaan ophalen om naar Planckendael te rijden en was nog snel op weg naar de Lidl in Schoten toen mijn favoriete programma ‘Goede morgen Antwerpen’ met Julien van Noten op Radio Minerva werd onderbroken voor een speciale nieuwsuitzending. Twee minuten later botste ik bijna op een wegblokkade die de politie had opgezet. Niemand kon Antwerpen nog in of uit. Het leken wel oorlogstoestanden. Echt absurd. Uiteindelijk ben ik dan maar naar de Match op de Maantjessteenweg gereden en daar mijn boodschappen gaan doen. Ja, dat was me het avontuur wel.” Ondertussen blijkt het relaas van Gonda maar één van de vele horrorverhalen die overal opduiken en de ernst van de situatie illustreren.
‘Felix culpa’
Hoe het stadsbestuur zo onverwacht tot een dergelijke radicale stap is gekomen, blijft voorlopig onduidelijk. Wel wist een administratief medewerker die beschikbaar was voor anonieme commentaar te vertellen dat het mogelijk over een “uit de hand gelopen bureaucratisch grapje” zou gaan: “Om eerlijk te zijn was dit nooit het plan, maar de stad Antwerpen zit eigenlijk in niet al te beste papieren, zeker wat budgettering betreft. Zo stijgen jaarlijkse investeringen mogelijk naar bijna 3oo miljoen euro – ver boven onze slagkracht – en komt het Vlaams Gewest niet tijdig over de brug met terugbetalingen voor de werken aan de Noorderlaan. Komt daar nog eens bij dat de federale tax shift een negatieve impact op onze inkomsten heeft en grote verdieners consequent naar de randgemeenten trekken. Op termijn bloedt de stad gewoon dood. Iemand moet op een zoveelste spoedvergadering gegrapt hebben dat een onafhankelijk Antwerpen misschien wel beter zou uitdraaien op lange termijn. Nu, u moet weten dat wij hier zwaar onderbemand zijn en de vermoeidheid zeker meespeelde, maar we merkten al gauw dat niemand eigenlijk een redelijk tegenargument kon formuleren en zelfs onze Schepen van Financiën (Koen Kennis, red.) en de burgemeester krabden zich geïntrigeerd achter de oren. Nog voor de Vlaamse feestdag begon, stond alles op papier.”
‘Alea iacta est’
Toch zouden ook andere motieven achter deze verrassende beslissing kunnen schuilen. Zo oppert politiek journalist Ivan De Vadder, die elke vrijdag De Afspraak presenteert op Canvas, dat De Wever zelf mogelijk belang heeft bij een afscheidingsprocedure. Zo zou de topman van N-VA bezorgd zijn om de gemeenteraadsverkiezingen van 2018, waarbij de tanende populariteit van zijn partij voor een opmars zou kunnen zorgen van Vlaams Belang enerzijds en een verenigde linkse coalitie anderzijds. “De Wever is en blijft een meesterstrateeg die de politiek bekijkt als een schaakspel,” analyseert De Vadder. “Hij laat zich niet graag afleiden door kleine, alledaagse issues zoals armoede of een ondergefinancierde sociale sector, maar stemt zijn tactiek af op de lange baan. De burgemeesterssjerp is een krachtig wapen en die wil hij over twee jaar echt niet verliezen. Dan moet je de man nageven dat hij er inderdaad geen fucking gras over laat groeien.”
Het lijkt ook aannemelijk dat De Wever simpelweg profiteert van de historisch lage populariteit waar koning Filip – en bij uitbreiding het hele koningshuis – mee kampt. Dat suggereerde politicoloog Carl Devos in een speciale radio-uitzending vanmiddag. “Een slim politicus speelt gewoonweg in op de tendensen die hij in het sociale landschap observeert. En laat ons eerlijk zijn, je moet al fameus wat kak in je ogen hebben om niet te zien dat de koning niet in staat een sterk nationaal gevoel te creëren, laat staan dat mensen überhaupt aandacht aan hem besteden. Daar komt nog eens bij dat de gewone Vlaming en dus ook Antwerpenaar al lang gefrustreerd is omwille van de vluchtelingenstroom en terreurdreiging. Dit klimaat leent zich tot een populistisch discours dat sceptisch staat tegenover Europese eenmaking en internationale samenwerking. Dat zie je overal. Eigenlijk kruipt Antwerpen hier gewoon mee in de eigen schelp, alsof ze het zelf allemaal beter kunnen. Een soort micro-nationalisme, zeg maar.”
‘Cui bono?’
De vraag rest natuurlijk welke onzekere toekomst de Antwerpse stadsrepubliek wacht en wie er beter van zal worden. Uit Vlaams-nationalistische hoek wordt alvast positief gereageerd en zowel het partijbestuur van Vlaams Belang als studentenorganisatie NSV hebben zich achter de beslissing geschaard, al dan niet met zekere reservaties. Partijvoorzitter Tom Van Grieken was bij de eersten om zijn voorzichtige steun uit te spreken: “Ok, het is niet ideaal. Iedereen weet dat wij in se voor een onafhankelijk Vlaanderen staan – en niet gewoon Antwerpen – maar je moet natuurlijk ergens beginnen. Wij zeggen al lang dat Bart De Wever zijn communautaire agenda niet kon blijven negeren en moest durven ijveren voor een vertrek uit deze voorbijgestreefde kutmonarchie. Vanaf vandaag staat de Antwerpse Vlaming een pak sterker. Ook al is hij nu met 6 miljoen man minder, maar dat boeit even niet.”
Of onafhankelijkheid uiteindelijk in het voordeel van Antwerpen en haar bevolking zal spelen blijft vooralsnog onduidelijk. Wel benadrukt De Wever dat Vlamingen die oorspronkelijk van buiten de stad komen op zich niets te vrezen hebben. “Zij zullen een automatische verblijfsvergunning toegewezen krijgen en vrij tussen Vlaanderen en de nieuwe republiek kunnen bewegen.” Ook de 15.000 geschatte Nederlanders die in reeds in Antwerpen verblijven hoeven zich geen zorgen te maken, volgens De Wever. Wat Franstalige bewoners betreft, wordt het allicht wat ingewikkelder en sluit de stad niet uit dat zij spontaan aan taaltesten zouden kunnen worden onderworpen en bij een “krakkemikkige uitspraak”, “beperkte woordenschat” of “gatachterlijk gebrek aan grammaticaal inzicht” het land kunnen worden uitgewezen.
‘Quid nunc?’
Op een officiële respons van Brussel blijft het nog wachten, al lijkt Vlaams minister-president Geert Bourgeois bereidheid te tonen met de “nieuwe stadsstaat” zo snel mogelijk “een open en constructieve dialoog” op te starten en “de continuïteit, stabiliteit en economische zekerheid” te waarborgen. Verder gaf Bourgeois aan de controversiële beslissing te willen respecteren, omdat ze “in essentie” dezelfde waarden reflecteert waar ook de Vlaamse regering voor staat, met name “moed, ondernemingszin, autonomie, eigenzinnigheid en een absolute gehoorzaamheid aan de wil van Bart De Wever.”
Noch de premier, noch het paleis hebben intussen formeel gereageerd, maar volgens interne bronnen zou koning Filip zich reeds enkele uren in zijn bureau hebben opgesloten om een “beschaafde, verzoenende maar toch lichtelijk pissige” brief te schrijven aan het Antwerpse bestuur. Wel lijken de Antwerpenaren te mogen rekenen op steun uit Nederland, waar koning Willem Alexander het nieuwe buurland feliciteerde met hun gewonnen vrijheid en naar eigen zeggen hoopt er samen “gewoon een lekker geile boel van te maken.” Verder belooft de Nederlandse regering de Schelde niet opnieuw te gaan blokkeren “als een stelletje kankerflikkers” zolang Nederlandse dagjestoeristen welkom blijven in de Antwerpse winkelstraten.
‘Ex nihilo nihil fit’
Nu Antwerpen voor de eerste keer in meer dan vier eeuwen op zichzelf komt te staan – de stad werd tussen 1577 en 1585 bestuurd door een opstandig, calvinistisch bewind – zullen ook heel wat keuzes moeten gemaakt worden. Behoudt de stad haar democratisch model of stapt het over naar een alternatieve staatsvorm zoals een eenpartijstaat, militaire dictatuur of anarcho-syndicale stammencultuur? Voordat dergelijke vraagstukken worden opgelost, zal de nieuwe stadsrepubliek onder een bewind van ‘lopende zaken’ komen te staan met Bart De Wever als zelfuitgeroepen president ‘ad interim’. Die belooft nu een “frisse wind” te zullen inleiden weg van de “decadente monarchische tradities” waaronder de Antwerpenaar “veel te lang gebukt is gegaan.” Verder hoopt De Wever “bescheiden, sober en bedachtzaam” leiderschap te zullen bieden en “onder geen beding” ten prooi te vallen aan de persoonlijke cultus die demagogen zichzelf aanmeten.
Of het experiment enigszins succesvol afloopt, blijft koffiedik kijken, al waarschuwen sceptici voor het gevaar van verdere versnippering en onenigheid binnen de Antwerpse stadsgrenzen. “Antwerpen is zo divers,” waarschuwt voormalig oppositievoerster Kathleen Van Brempt (s.pa). “Een Antwerpenaar uit Hoboken kent een totaal andere leefwereld dan iemand uit zeg maar Wilrijk of Zurenborg. Wat heeft een jonge alleenstaande moeder op de Luchtbal nog gemeen met een advocaat of chirurg op het Zuid? Al deze mensen worden zomaar lukraak in een volledig kunstmatige staat gesmeten en het wordt maar afwachten of ze het boeltje zullen kunnen samenhouden. Ik wil geen paniek zaaien, maar het zou me niet verbazen als Linkeroever zich gewoon van ons afsnijdt. Het water is altijd al diep geweest tussen beide oevers.”
